افزایش ابعاد فرقه­ای درگیری های داخلی در سودان به خصوص بعد از گسترش تفکر شیعی که شاخص های عدیده ای بر مبنای افزایش تعداد گرویدگان به این مذهب، پراکندگی جغرافیایی آنها و گسترش حسینیه ها، آن را اثبات می کنند، یکی از تهدیدهای احتمالی استقرار سیاسی سودان در مرحله آینده به شمار می رود.  این مساله ترس های زیادی را نسبت به  تاثیرات خطرناک احتمالی آن برمی انگیزد که می تواند به شکل شیوع درگیری های فرقه ای داخلی و نیز گسترش نفوذ ایران در سودان به عنوان تنها حامی جریان شیعه گری در سودان متبلور گردد.

علاوه بر تمام این خطرات احتمالی، اما دستگاه دولتی رسمی سودان، تابحال هیچگونه اقدام جدی برای مقابله با گسترش تشیع نداشته است. اما این به معنی نبودِ مواجهه جمعی غیر دولتی به شمار نمی رود چرا که بعضی از جریان های اسلامی در داخل سودان، رویکردی متضاد با گسترش تشیع در برگرفته اند که بر اساس ابزارهای عدیده ای همانند برگزاری راهپیمایی های ضد شیعی گری و برضد رهبران این جریان و برگزاری کنفرانس ها و سمینارهای آگاهی دهنده و نیز استفاده از شبکه های اجتماعی، اهداف خود را که همانا مقابله با شیعه گری در سودان است دنبال می کنند.

شاخص های نشان دهنده گسترش شیعه گری در سودان

شاخص های رشد جریان شیعه گری در سودان را می توان به نحو زیر بیان نمود:

1. افزایش تعداد شیعه های سودان؛ علیرغم عدم وجود آمارهای دقیق از تعداد شیعیان در سودان، اما برآوردهای غیررسمی از 10 تا 12 هزار شیعی در سودان حکایت می کنند. همچنین بر اساس دیگر آمارهای غیر رسمی، تعداد آنها در سال 2013 به 130 هزار نفر رسیده است.
2. افزایش تعداد حسینیه ها؛ علاوه بر تسلط شیعه ها بر تعداد زیادی از مساجد و زوایا، بر اساس آمارهای غیررسمی تعداد حسینیه ها در سودان در برهه زمانی اخیر به 15 حسینیه رسیده است.
3. گستردگی جغرافیایی؛ جریان شیعه گری در سودان تنها بر مناطق جغرافیایی معین تمرکز نمی کند و مناطق پراکنده ای از خرطوم، شرق نیل، نیل الابیض و کردفان را دربرمی گیرد که این مساله از اهداف این جریان که همانا عدم تمرکز بر منطقه ای معین و گسترش به شکل افقی برای تحت تاثیر قرار دادن جامعه آماری بیشتر، پرده بر می دارد. 

دلایل  گسترش جریان شیعه گری در سودان

گسترش جریان شیعه گری در سودان به علل متعددی بازمی گردد که برخی از آنها از عوامل داخلی که متاثر از محیط اجتماعی سودان است، نشات می گیرد و برخی دیگر از عوامل نفوذی خارجی متاثر می باشد.

از عوامل داخلی قدرت گرفتن این جریان، می توان به چشم پوشی دولت رسمی سودان از مقابله با این جریانِ روبه رشد اشاره نمود. علیرغم اطلاع حکومت سودان از وجود جریان آشکار شیعه گری، نه تنها از هر گونه اقدام قابل توجهی برای مقابله با آن امتناع کرد، بلکه برعکس با در تنگنا قرار دادن مخالفین سیاسی، زمینه مناسبی را برای فعالیت این جریان به ظاهر غیر سیاسی و رهبران آن فراهم آورد.    

عوامل خارجی نیز به نفوذ ایرانی- شیعی در سودان بازمی گردد که به عنوان نتیجه تشدید و تحکیم روابط خرطوم و تهران به حساب می آید که راه را برای نفوذ فرهنگ شیعی در داخل سودان بر اساس برنامه ای منظم باز نمود که توسط مراکز فرهنگی ایرانی به شکلی دقیق اجرا گردید. این مراکز فرهنگی از طریق آموزش زبان فارسی و مذهب شیعه، سعی در تقویت روابط فرهنگی با تمام منابر و مراکز فرهنگی در سودان از قبیل روزنامه ها، دانشگاه ها، وزارت ارشاد و اوقاف داشته است. همچنین نسبت به برگزاری مراسم های با رویکرد شیعی همراه با تاسیس کتابخانه های عمومی و تغذیه آنها با کتاب های مروج مذهب شیعی با هدف ترویج این مذهب در بین طلاب و دانشجویان و دانش آموزان اقدام می نمودند.    

نتایج خطرناک جریان شیعی در سودان

مساله گسترش جریان شیعی گری در سودان، به علت وجود محیط پیرامون همراه با عدم استقرار سیاسی و اجتماعی و در سایه شرایط سخت اقتصادی، می تواند تاثیرات و خطرات احتمالی زیر را موجب گردد:

1. افزایش احتمال درگیری های مذهبی؛ دیگر به وضوح روشن است که مذهب شیعی در سودان به خصوص در اثر گسترش درگیری ها و جنگ های فرقه ای در اکثر کشورهای عربی، به مرحله ای رسیده است که قابلیت وارد شدن به درگیری های فرقه ای بین شیعه ها و اهل سنت را دارد. این موضوع را عده زیادی از سیاستمداران و احزاب نزدیک به حکومت در سودان مطرح نموده اند. الصادق المهدی در سخنرانی 24 دسامبر 2013، تاکید کرد که سودان سه نوع درگیری اجتماعی را داراست که از میان آنها می توان به درگیری های سنی-شیعی اشاره کرد. 
2. افزایش میزان نفوذ ایران در سودان؛ ازدیاد میانگین جامعه شیعی در سودان در سایه حرکت تهران و خرطوم به سوی مشارکت استراتژیک در برخی از پرونده های منطقه ای، ضرورتا باعث گسترش نفوذ ایران در آن کشور خواهد گشت.

ابزارهای مقابله با جریان شیعی گری

همان طور که در بالا اشاره گردید عدم مقابله جدی دولت با موضوع شیعی گری در سودان باعث خلق محیطی مناسب برای گسترش آن جریان گردید اما انتقادهای عربی از حکومت خرطوم، اعتراض های داخلی به حکومت و ترس از حرکت حوادث در سودان به سمت یمنی شدن و یا عراقی شدن اوضاع در آن کشور، باعث گردید که حکومت در مقابل فشارهای موجود عقب نشینی کرده و با درک خطرات نفوذ ایرانی، مراکز فرهنگی ایرانی در آن کشور را تعطیل نماید و کارمندان ایرانی آن مراکز را اخراج کند.

هم اینک از مهتمرین ابزارهای مقابله با جریان شیعی گری در سودان می توان به فعالیت های موسسات اسلامی اشاره کرد که به کمپین ها و اجتماعات گسترده ای برای مقابله با آن جریان دست زدند. موسسات مذکور “سیاست های مقابله ای” با جریان شیعی گری را در قالب ابزارهای زیر دنبال می نمایند:

1. برگزاری راهپیمایی بر ضد زیارت رهبران شیعه؛ مخالفان توسعه جریان شیعی گری در سودان، ابزار تظاهرات بر علیه زیارت رهبران شیعی از مناطق خود را به صورت گسترده ای به کار گرفتند. در اپریل 2014، هزاران نفر در منطقه شبشه در استان نیل الابیض که مرکزی برای تصوف در آن وجود دارد، بر علیه زیارت یکی رهبران شیعی سودان از آن منطقه اعتراض نمودند که باعث وقوع درگیری هایی بین پلیس و تظاهرکنندگان گردید که منجر به بازداشت 3 تن از معترضان گشت که در اثر آن اعتراضات، دستگاه امنیتی، سفر مقرر رهبر مذکور را به خاطر آنچه که “حفظ بافت اجتماعی” عنوان کرده بود، لغو نمود.
2. برگزاری کنفرانس ها و مراسم های آگاهی دهنده خطر شیعی؛ در فوریه 2013 “مرکز اسلامی الدعوه و مطالعات تطبیقی” در خرطوم، نمایشگاهی را با عنوان “نمایشگاه اسلامی الدعوه” برگزار نمود که طی آن سلسله سخنرانی هایی توسط جریان های مختلف اسلامی در سودان با هدف نفی تشیع و آگاه کردن جامعه سودان نسبت به خطرات آن ایراد گردید. همچنین جماعت سلفی انصار السنه، کنفرانسی را در ژوئن 2014 برگزار نمود که تمام جریان های اسلامی در آن کنفرانس مشارکت نمودند. در آن کنفرانس، عصام بشیر رئیس مجمع فقه اسلامی در سودان، از وزارت آموزش و پرورش سودان درخواست کرد نا نسبت به بازنگری در کتابهای برخی مدارس که تفکر شیعی را ترویج می دهند، اقدام نمایند و نیز از خطرات کتابهای شیعی در سودان که بر اساس برخی برآوردهای غیر رسمی تعداد آنها به 8 میلیون کتاب می رسد، بر حذر داشت. حاظران در سمینار نیز از مقامات رسمی درخواست نمودند تا نسبت به بستن حسینیه ها و جلوگیری از گسترش انتشار مذهب شیعی در کشور اقدامات لازم را بعمل آورد. 
3. استخدام شبکه های مجازی و الکترونی برای مقابله با جریان شیعی گری؛ بر این اساس تعداد زیادی صفحه بر ضد این جریان در شبکه های اجتماعی تاسیس گردیدند که بارزترین آنها صفحه ای با عنوان “همه با هم بر ضد جریان شیعی گری در سودان” می باشد که تعداد شرکت کنندگان در این صفحه تاکنون به حدود 10 هزار نفر رسیده است.

منبع: مرکز منطقه­ای مطالعات استراتژیک قاهره