دولت سودان در تاریخ 2 سپتامبر با صدور حکم تعطیلی تمام مراکز فرهنگی ایران در این کشور، از کلیه کارکنان این مراکز خواست تا در عرض 72 ساعت، سودان را ترک کنند. بر اساس گمانه­زنی رسانه­های سودان و همچنین خبرگزاری رویتر، علت اقدام دولت خارطوم، “ترویج تشیع” توسط این مراکز فرهنگی عنوان شده است. 

بعد از سالها روابط گرم و نزدیک تهران و خارطوم این اولین اقدام دولت سودان است که صرف نظر از علل آن، این اقدام می تواند به عنوان ضربه­ای در جهت قطع دست ایران از نفوذ در منطقه و خصوصا در شمال آفریقا به شمار رود. همچنین بار معنوی و اطلاع رسانی این مساله می تواند افکار عمومی عربی را بیش از پیش از دخالت­های ایران در منطقه در جهت اهداف ایدئولوژیک خود متنفر و آگاه سازد.

پیشینه نفوذ ایران در سودان

بعد از انقلاب سال 1979 ایران، قاره آفریقا و به خصوص سودان از مهمترین مناطقی بودند که هدف تطبیق نظریه “صدور انقلاب شیعی فارسی” ایران قرار گرفتند. نفوذ ایران در سودان را می توان به سه مرحله تقسیم نمود. مرحله اول از بدو انقلاب و تا سال 1985 ادامه داشت. در این مرحله نفوذ ایران در کشورهای آفریقایی و به خصوص سودان از طریق سفارت­های ایران در آن کشورها و بدون تاسیس نهادهای مستقل انجام می پذیرفت.

این امر در مرحله دوم آن و بعد از سال 1985 شکل منسجم تری به خود گرفت و نهادهای زیادی خارج از سلسله ارتباطی با سفارت و به صورت مستقل در سودان شروع به فعالیت نمودند. از مهمترین این نهادها نهادهای دولتی وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان تبلیغات اسلامی، مجمع جهانی اهل بیت، مجمع تقریب بین مذاهب اسلامی، سازمان مدارس و حوزه­های علیمه خارج از کشور، مرکز جهانی علوم اسلامی و همچنین نهادهای غیردولتی وابسته به دفاتر برخی از مراجع تقلید، دفتر حوزه علیمه قم، کمیته، سپاه پاسداران، جهاد سازندگی و … می باشند. فعالیتهای گسترده نهادهای مذکور تا شهریور 1995 ادامه پیدا کرد.

مرحله سوم نفوذ ایران در سودان به بعد از شهریور سال 1995 می رسد. در این مرحله نهادهای بیشماری که به صورت جداگانه فعالیت می نمودند به جز وزارت اطلاعات، ملزم شدند که از یک نهاد تبعیت نمایند و سیاست­های جامعی از طریق نهاد مذکور به آنها ابلاغ می گردید. این نهاد که به نام “سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی” نام گرفت با تایید رهبر ایران و با هدفِ انجام تمام فعالیتهای فرهنگی خارج از کشور با بکارگیری استراتژی جامع و استفاده بهینه از امکانات شروع به فعالیت نمود. این سازمان با تاسیس رایزنی­های فرهنگی در دیگر کشورها، تاثیرات فرهنگ فارسی شیعی را به طور سیستماتیک و موثرتر از نهادهای سابق در دستور کار خود قرار داد. بدین ترتیب بعد از سال 1995، برخی از فعالیتهای نهادهای پیشین به رایزنی­های فرهنگی و برخی دیگر به وزارت اطلاعات محول گردید. اگر چه برخی از نهادهای سابق همانند مرکز جهانی علوم اسلامی و یا سازمان مدارس و حوزه­های علمیه خارج از کشور کماکان و در سایه نهاد مزبور همچنان به فعالیتهای خود ادامه دادند.  

بعد از سال 1995 در سایه فعالیتهای غیررسمی وزارت اطلاعات در سودان، دو نهاد رسمی، فعالیت­های خود را به صورت قانونی دنبال می کردند. این دو نهاد عبارتند از :

1. رایزنی فرهنگی به نمایندگی از سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی.
2. معهد امام صادق به نمایندگی از سازمان مدارس و حوزه­های علیمه خارج از کشور.

سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی هدف خود از فعالیتهای فرهنگی در سودان را گسترش اسلام ناب معرفی می کند اما منظور آنها از اسلام ناب، همان مذهب تشیع مبتنی بر آموزه­های نژادی فارسی می­باشد. همان طور که محمد حسن اختری معاون امور بین الملل دفتر رهبر ایران و دبیر کل مجمع جهانی اهل بیت، اهداف سازمان مذکور را بدین شکل بیان می نماید: “وظیفه رایزنان و کارشناسان فرهنگی تحقق بخشیدن به پیام­های رهبر است که چکیده اسلام و نمودار تشیع می­باشد. ایجاد ارتباط بین رهبر انقلاب و شخصیت­های مهم کشورها نیز از وظایف مهم رایزنان فرهنگی می باشد.”

همچنین از دیگر فعالیتهای سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، تمهید فضای لازم برای فعالیت مرکز جهانی علوم اسلامی می باشد. این مرکز با فعالیت­های شبه اطلاعاتی در سودان نسبت به شناسایی استعدادها اقدام نموده و آنها را به ایران آورده و در برنامه شیعه سازی در مرکز جهانی علوم اسلامی در قم تربیت می کند و سپس به کشور خود باز می­گرداند تا سیاست­های جمهوری اسلامی را در سودان پیاده نمایند. این افراد با دریافت حقوق ماهیانه از این مرکز، به عنوان مبلغانی معتمد برای جمهوری اسلامی فعالیت می کنند. تاکنون مرکز جهانی علوم اسلامی، طلبه­های زیادی را از سودان گزینش نموده­اند که هم اکنون در قم در حال تحصیل هستند و یا دانش آموخته و به کشور خود بازگشتند.

همچنین جذب دانشجو و اعطای بورس تحصیلی به دانشجویان سودانی برای تحصیل در برخی دانشگاه­های ایران همانند امام حسین و امام صادق از دیگر فعالیتهای مرکز جهانی علوم اسلامی در سودان می باشد.  

همچنین یکی از نهادهایی که با تمرکز بر روی زبان فارسی، به طور صریح هدف خود در اساسنامه­اش را گسترش زبان فارسی در دیگر کشورها معرفی کرده است “بخش امور بین الملل وزارت علوم” می باشد. این بخش در سودان بسیار فعال است و با برگزاری دوره­های کوتاه مدت آموزش زبان فارسی و دوره­های ایران شناسی، تاریخ ایران را بر مبنای آموزه­های ناسیونالیستی ایرانی و نژاد برتر آریایی و با روحیه عرب ستیزی، به سودانیها آموزش می­دهد.

افزایش اخراج دیپلمات­ها و کاردارهای فرهنگی ایران در سالهای اخیر

به علت فعالیتهای فرهنگی مخرب ایران در دیگر کشورها از سوی رایزنی­های فرهنگی که در واقع با هدف گسترش تاریخ ناسیونالیستی فارس و شیعه سازی صورت می­گیرد در سالهای اخیر بسیاری از رایزنی­های ایران در دیگر کشورها تعطیل و کارکنان آنها اخراج شدند که در زیر به برخی از این موارد اشاره می شود. در اینجا تنها به اخراج­های مرتبط با فعالیت­های فرهنگی ایران اشاره شده است و به اخراج­های مرتبط با فعالیت­های سیاسی­اش اشاره نگردیده است.

1. اخراج دو دیپلمات ایران در سال 2013 از کشور بوسنی
2. اخراج رایزن سوم دفتر نمایندگی ایران در قاهره در سال 2011
3. اخراج کاردار ایران در بحرین در سال 2011
4. اخراج سه دیپلمات ایرانی از کویت در سال 2011

در حالیکه ایران به شدت در داخل کشور به هیچ کشوری اجازه انجام کوچکترین فعالیت فرهنگی را نمی­دهد و حتی با حمله به نمایشگاه بین المللی کتاب که هر سال در تهران برگزار می­گردد، با فروشندگان کتابهای اهل سنت و نیز کتابهایی که فرهنگ عربی را گسترش می دهند به شدت برخورد می­کند و آن کتابها را جمع آوری می­کند، اما خود برای صدور آموزه­های شیعی مبتنی بر پان فارسیسم در دیگر کشورها، فضایی بسیار آرام یافته است و آن کشورها زمانی به خود می­آیند و متوجه اشتباه خود می­گردند که حزب­های ده هزار نفری همانند حزب الله و حوثی­ها را در کنار خود می بینند. کشورهای عرب می توانند از ایران درخواست کنند تا تنها یک مرکز فرهنگی در احواز، بلوچستان و یا کردستان افتتاح نمایند آنوقت می توانند اوج حساسیت ایران نسبت به این موضوع، در تقارن با آزادی کامل ایران در کشورهای عربی برای انجام هر نوع فعالیت فرهنگی را مقایسه نمایند.     

 نتیجه گیری

سودان هموار برای ایران بسیار حائز اهمیت بوده است. سودان به علت موقعیت مهم و ژئوپلتیکش، همواره از سوی ایران هدف نفوذ قرار گرفته است. فرمانده نيروی دريايی ارتش ایران در این مورد تصريح كرد: “اتحاد و هماهنگی ايران و سودان در مقابل دشمن مشترك و استكبار بسيار موثر است و می­‌توانيم در اين صورت همه آنها را از ميدان خارج كنيم. ما كاملا تحركات كشورهای ديگر را در خلیج ( عرب )، دريای عمان و تنگه باب‌المندب رصد می كنيم.” سودان نیز به ایران اجازه فعالیت آزادانه را در کشور خود داده بود و ایران برای آموزش حوثی­ها، پادگان­هایی را در سودان ایجاد کرده و کشتی­های اسلحه ایرانی برای انتقال اسلحه و مهمات به این پادگان­ها، در سواحل سودان پهلو می گیرند.

در مقابل ایران به ارتش سودان آموزش نظامی می­دهد. بر اساس گزارش روزنامه الوطن کویت نظامیان ایران به ارتش سودان، استفاده از هواپیماهای بدون سرنشین ابابیل را آموزش می­دهد. به نقل از روزنامه کویتی الوطن، برخی منابع نزدیک به سرویس­های امنیتی خارجی نقل کردند که هواپیماهای وابسته به ایران در انجام پروازهای شناسایی و آموزشی در سودان فعال هستند. در این فعالیت ها، نیروهایی از حزب الله لبنان نیز حاضر هستند.

در نتیجه به علت اقدامات ضد عربی و ضد اسلامی ایران در سودان  که در بالا به برخی از آنها اشاره گردید، کشورهای عربی امارات و سعودیه ومصر فشارهای زیادی را بر سودان در جهت تقلیل روابطش با ایران وارد نموند که ردِ پیشنهاد استقرار دفاع موشکی ایرانی در سواحل دریای سرخ توسط سودان در راستای تمایل سودان برای نزدیکی به کشورهای خلیج عرب تفسیر شده بود. هم اکنون نیز اخراج رایزن­های فرهنگی ایرانی و تعطیلی “موسسه­های به اصطلاح فرهنگی” در سودان را می­توان در همان راستا و متاثر از حوادث منطقه و سیاست های تصادمی و دوقطبی منطقه مابین ایران و کشورهای عرب تفسیر نمود و همچنین طرد رایزن­های فرهنگی ایرانی را از سودان شکستی دیگر برای سیاست خارجی ایران در برابر سه کشور قدرتمند عرب دانست.

قيس التميمي

منبع: مرکز مطالعات وتحقیقات مزماه